Opcje widoku
Ikona powiększania tekstu
Powiększ tekst
Ikona pomniejszania tekstu
Pomniejsz tekst
Ikona zmiany kontrastu
Kontrast
Ikona podkreślenie linków
Podkreślenie linków
Odnośnik do Deklaracja dostępności
Deklaracja dostępności
Resetowanie ustawień
Reset

Patron

ŻEROMSKI STEFAN, pseud. Maurycy ZychJózef Katerla (1864–1925), pisarz i publicysta. Urodzony w zubożałej rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych, po nauce 1874–86 w gimnazjum w Kielcach i studiach 1886–88 w Inst. Weterynaryjnym w Warszawie, przerwanych z braku środków do życia, 1888–91 pracował jako nauczyciel domowy, m.in. w Nałęczowie, 1892–1904 jako bibliotekarz, początkowo w Pol. Muzeum Nar. w Rapperswilu, od 1897 w Bibliotece Ordynacji Zamojskich w Warszawie; związany ze środowiskiem „Głosu”; i PPS rozwijał działalność oświat. i kult. (zwł. w Nałęczowie); 1909–12 przebywał w Paryżu; od 1913 w Zakopanem. Sprzyjając ruchowi niepodl. (1906 spotkał się z J. Piłsudskim), po wybuchu wojny 1914 zaniechał jednak (mimo początkowego akcesu do Legionów Pol.) związania się z obozem Piłsudskiego ze względu na swój negatywny stosunek do polityki państw centr.; 1918 organizator pol. władzy państw. na Podhalu jako prezydent tzw. Republiki Zakopiańskiej. Od 1919 w Warszawie (od 1924 mieszkał na Zamku Król.); brał udział wraz z J. Kasprowiczem w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, 1920 zał. Tow. Przyjaciół Pomorza; inicjator PAL, 1920 współtwórca i pierwszy prezes Związku Zaw. Literatów Pol., 1924 zał. oddział pol. Pen Clubu.

 

Twórczość rozpoczął od nowel i szkiców powieściowych (zbiory Opowiadania 1895, Rozdziobią nas kruki, wrony… 1895, Utwory powieściowe 1898), w których pojawiły się już gł. tematy jego pisarstwa: krzywda społ. i zacofanie cywilizacyjne ludu (ZmierzchZapomnienie), moralny obowiązek walki o sprawiedliwość i postęp (SiłaczkaDoktor Piotr), poczucie więzi z tradycją walki niepodl. i świadomość społ. źródeł jej klęsk (O żołnierzu tułaczu). W autobiogr. powieści Syzyfowe prace (1897) dał obraz umysłowego i patriotycznego dojrzewania młodzieży w walce z rusyfikacyjnymi dążeniami zaborczej szkoły. W powieści Ludzie bezdomni (t. 1–2 1900) stworzył typowy dla swej twórczości wzór bohatera, samotnego inteligenta-społecznika, odrzucającego możliwość szczęścia osobistego dla pojętego heroicznie obowiązku walki o dobro ogółu. W powieści hist. Popioły (t. 1–4 1904, ekranizacja A. Wajdy 1965) na tle panoramy wojen napoleońskich i życia pol. pod zaborami przedstawił kształtowanie się nowocz. świadomości patriotyczno-obywatelskiej narodu; apoteozując orężną walkę o niepodległość, ukazał zarazem jej tragiczne dylematy hist. i moralne. Do tematyki niepodl. powracał wielokrotnie, m.in. w dramacie Sułkowski (1910, wyst. 1917), opowiadaniach i powieściach o powstaniu styczniowym (Wierna rzeka 1912). Po klęsce rewolucji 1905 rozrachunek Żeromskiego z podstawowymi problemami życia pol. stał się inspiracją do napisania powieści Dzieje grzechu (t. 1–2 1908, ekranizacja H. Szaro 1933 i W. Borowczyka 1975), odzwierciedlającej rozprzężenie moralne i społ., oraz dramatu Róża (1909, wyst. 1926), ukazującego w zmetaforyzowanej formie jeden z najpełniejszych w literaturze pol. obraz niedawnych wydarzeń; idee społeczne Żeromskiego nabrały znamion utopii, m.in. w trylogii Walka z szatanem (Nawracanie Judasza 1916, Zamieć 1916, Charitas 1919). W ostatniej powieści Przedwiośnie (1925) zawarł surowy osąd pierwszych lat niepodległości i wskazał na konieczność reform ustrojowych, odrzucając zarazem perspektywę rewolucji komunistycznej. Pod koniec życia napisał kilka utworów dramatycznych, m.in. dramat o rabacji chłopskiej 1846 Turoń (wyd. i wyst. 1923); w popularnej komedii Uciekła mi przepióreczka… (1924, wyst. 1925) powrócił do motywu bohatera-idealisty. Do arcydzieł prozy Żeromskiego należą Dzienniki 1882–91 (t. 1–3 1953–56, wyd. 2 pełniejsze t. 1–7 1963–70, Dzienników tom odnaleziony 1973) jako wyjątkowy w naszym piśmiennictwie dokument szczerości zapisu osobistych przeżyć. Ponadto proza poet. o problematyce historiozoficznej (Duma o hetmanie 1908) i społ., związanej m.in. z rewolucją 1905 (Sen o szpadzie 1905, Słowo o bandosie 1908) i z tradycją polskości Pomorza (Wiatr od morza 1922), a także opiewająca piękno pol. krajobrazu (Wisła 1918, Międzymorze 1923, Puszcza jodłowa 1925). Do bogatej publicystyki należą m.in. zbiór Inter arma (1920), z głośnym reportażem z wojny pol.-bolszewickiej 1920, Na probostwie w Wyszkowie, piętnującym zdradę nar. komunistów pol., oraz szkic lit. Snobizm i postęp (1923), przeciwstawiający snobistycznym naśladownictwom autentyczne wartości tkwiące w lud. twórczości, gwarze, dialekcie. Żeromski patriota, społecznik i moralista, był jednocześnie poetą urody i pełni życia, zarówno w impresjonist. i lirycznych opisach przyrody, jak i w obrazach fascynacji miłosnej. Odchodząc od epickiego obiektywizmu, rozwinął typ narracji przepełnionej liryzmem, prowadzonej często w formie „utajonego pamiętnika”, fikcję fabularną łączył z elementami publicystyki i rozważaniami erudycyjnymi. W 1924 kandydował do Nagrody Nobla, 1925 pierwszy laureat państw. nagrody lit.; Dzieła (t. 1–32 1928–29); Pisma (t. 1–23, 26 1947–56); Dzieła (t. 1–32 1956–70), Wybór opowiadań (1971), Pisma zebrane (t. 1–4, 6–7, 9–11, 14–15 1981–93).

 

J.Z. JAKUBOWSKI Stefan Żeromski, wyd. 2, Warszawa 1975;
H. MARKIEWICZ W kręgu Żeromskiego, Warszawa 1977;
Stefan Żeromski — w pięćdziesiątą rocznicę śmierci. Studia i szkice, red. J. Bartnicka, Warszawa 1977;

Data dodania: 2021-09-23 15:04:54
Data edycji: 2021-09-23 15:05:31
Ilość wyświetleń: 1276

E-CZYTELNIA

INTEGRO (katalog on-line)
Zobacz

KOMUNIKATY

- dostępna jest archiwalna strona szkoły (zakładka SZKOŁA)
Zobacz

Kalendarz

Klasy

Przejdź na stronę swojej klasy zobacz najnowsze wpisy i bądź na bieżąco!
Zobacz
Bądź z nami
aktualności i informacje
Biuletynu Informacji PublicznejTłumacz języka migowego
Logo Facebook
Facebook
Biuletynu Informacji Publicznej
Tłumacz języka migowego